Organizacja opieki i nauki dla uczniów z doświadczeniem migracyjnym

W oddziale przygotowawczym uczeń ma możliwość intensywnej nauki języka polskiego. Nauka w oddziałach przygotowawczych nie może jednak prowadzić do izolacji i zaburzać procesu integracji ze środowiskiem uczniów polskich. W klasie ogólnodostępnej uczeń z doświadczeniem migracji od początku przebywa w naturalnym środowisku szkolnym. - Uczy się języka polskiego nie tylko w sztucznych sytuacjach, ale także w żywym kontakcie z rówieśnikami, co przyspiesza proces adaptacji, a pozostałych uczniów otwiera na różnorodność – mówi dr Katarzyna Szostak – Król.

Michał Cyrankiewicz-Gortyński: 26 kwietnia, podczas spotkania z samorządowcami Minister Edukacji i Nauki wyjaśnił, że zwiększenie liczebności uczniów w klasach, do których przyjęto uczniów z Ukrainy, zostało przedłużone na cały etap edukacyjny, czyli na kolejne lata nauki. W konsekwencji organy prowadzące nie muszą się martwić o tworzenie arkuszy organizacyjnych szkół na nowy rok.

Katarzyna Szostak-Król: Rzeczywiście kwietniowa nowelizacja rozporządzenia w sprawie organizacji kształcenia, wychowania i opieki uczniów z Ukrainy doprowadziła do sprecyzowania przepisów dotyczących klasyfikowania tej grupy uczniów. Jednak w praktyce nadal pojawiają się wątpliwości dotyczące kolejnego roku szkolnego i kontynuowania edukacji w polskiej szkole przez tę grupę uczniów. To Rada Pedagogiczna każdej szkoły stanie za kilka tygodni przed trudnym wyzwaniem oceny, w jakim stopniu uczniowie z Ukrainy już są gotowi do kontynuowania nauki w szkole poza oddziałem przygotowawczym lub czy po tych dwóch miesiącach nauki w klasie ogólnodostępnej dzieci poradzą sobie w klasie programowo wyższej.

Część uczniów z oddziałów przygotowawczych pewnie nabędzie wystarczające umiejętności, aby podjąć naukę w klasie ogólnodostępnej, część nie. Dobrze, że są rozwiązania na każdą sytuację. A jak wygląda kwestia klasyfikowania uczniów z Ukrainy, którzy od razu trafili do klas ogólnodostępnych?

To na pewno będzie duże wyzwanie, przed którym staną nauczyciele już za chwilę. Z takim wyzwaniem zresztą mierzyliśmy się już wcześniej w szkołach, do których od lat w trakcie roku szkolnego przyjmowane są dzieci różnej narodowości, słabo lub wcale nie znające języka polskiego. Jest to problem, na który zwracamy uwagę od lat, ale jak do tej pory nie został on uregulowany zapisami prawa oświatowego. Ale może o tym opowiem za chwilę, a na razie uporządkujmy wiedzę na temat przepisów regulujących naukę uczniów z doświadczeniem migracyjnym, a w szczególności uczniów – uchodźców z Ukrainy.

Oczywiście. Proszę bardzo.

Na pewno każdy dyrektor i nauczyciel, który staje przed wyzwaniem związanym z pracą z uczniem z doświadczeniem migracji powinien znać zapisy art. 165 Ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe. Tam można znaleźć ogólne zasady korzystania z nauki i opieki przedszkolnej i szkolnej przez cudzoziemców. Szczegółowe opisy rozwiązań dotyczące warunków i trybu przyjmowania uczniów cudzoziemskich do placówek oświatowych oraz sposobów kwalifikowania tych uczniów do odpowiedniej klasy znajdują się zaś w rozporządzeniach. Przede wszystkim są to dwa rozporządzenia Ministra Edukacji i Nauki. Pierwsze z 21 marca 2022 r. w sprawie organizacji kształcenia, wychowania i opieki dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy. Drugie, nieco starsze, z 23 sierpnia 2017 r. w sprawie kształcenia osób niebędących obywatelami polskimi oraz osób będących obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw. O ile pierwsze opisuje kwestie przejściowe, związane z obecną, nadzwyczajną sytuacją związaną z napływem dzieci i młodzieży z Ukrainy, o tyle drugie reguluje od lat kwestie związane z edukacją dzieci z doświadczeniem migracyjnym.

Rozumiem, że podstawowym rozporządzeniem jest to z 2017 r., które dotyczy wszystkich uczniów z doświadczeniem migracyjnym, a rozporządzenie z roku 2022 reguluje sytuacje szczególne i dotyczące wyłącznie uczniów z Ukrainy, którzy znaleźli się w Polsce po 24 lutego br. Czy tak?

Tak. To rozporządzenie z 2017 r. regulowało (i nadal reguluje) nie tylko warunki i tryb przyjmowania do szkoły dzieci z doświadczeniem migracyjnym oraz sposoby kwalifikowania tych uczniów do odpowiedniej klasy, ale także szczegółowo opisuje warunki tworzenia, organizacji oraz działania oddziału przygotowawczego. Opisuje sposób organizacji dodatkowej nauki języka polskiego i dodatkowych zajęć wyrównawczych w zakresie przedmiotów nauczania, a także sposób organizacji nauki języka i kultury kraju pochodzenia dzieci cudzoziemskich. To tutaj znajduje się zapis mówiący o tym, że dzieci przybywające z zagranicy są przyjmowane do szkoły na warunkach i w trybie postępowania rekrutacyjnego dotyczącego obywateli polskich, a o przyjęciu dziecka w trakcie roku szkolnego decyduje dyrektor szkoły.

Co to oznacza?

To oznacza, że dyrektor szkoły decyduje o zakwalifikowaniu ucznia z doświadczeniem migracyjnym przyjmowanego w trakcie roku szkolnego do odpowiedniej klasy. Rozporządzenie określa kompetencje dyrektora szkoły w tym zakresie. To on ma obowiązek przeprowadzenia rozmowy kwalifikacyjnej. Często, kwalifikując ucznia do odpowiedniej klasy, dyrektor zmuszony jest oprzeć się jedynie na przeprowadzonej rozmowie/wywiadzie z rodzicami dziecka i samym dzieckiem, bo rodzice nie posiadają żadnych dokumentów poświadczających wcześniejszą edukację. W trakcie wywiadu dyrektor powinien pozyskać informacje na temat sytuacji prawnej rodziny, miejsca zamieszkania, sytuacji materialnej, rodzaju świadczeń, które otrzymuje rodzina i dziecko. Dane zebrane podczas wywiadu pozwalają mu szybciej zaplanować odpowiednie wsparcie, przewidzieć trudności, a tym samym ułatwić włączenie się dziecka do systemu edukacji. Dyrektor może zadecydować także o przeprowadzeniu sprawdzianu kompetencji i predyspozycji językowych oraz sprawdzianu uzdolnień kierunkowych. Oczywiście poza informacjami pozyskanymi w trakcie rozmowy i wynikami testu kompetencji, dyrektor szkoły bierze także pod uwagę wiek ucznia oraz opinię rodziców (opiekunów prawnych). W przypadku uczniów z Ukrainy (przyjmowanych do szkół po 24 lutego br.) rozporządzenie z 21 marca 2022 r. dopuszcza nie tylko rozmowę kwalifikacyjną z rodzicem (opiekunem prawnym) dziecka, ale także opinię opiekuna na dzień dzisiejszy (tymczasowego). Do tej pory dyrektor szkoły nie mógł rozmawiać na temat dziecka z kimś innym niż jego rodzic, czy opiekun prawny, więc mamy tutaj istotny wyjątek. Druga różnica polega na tym, że rodzic (opiekun) dziecka z Ukrainy jest zobowiązany złożyć  oświadczenie o sumie lat nauki szkolnej w kraju pochodzenia. To taka deklaracja, gdzie dziecko wcześniej się uczyło i na jakim etapie w Ukrainie. Chciałabym też przy tej okazji zwrócić uwagę na to, że znaczącą barierą w procesie kształcenia i integracji cudzoziemców jest klasyfikowanie dzieci do niższych klas (niezgodnie z wiekiem, bez diagnozy). Niejednokrotnie dyrektorzy szkół są zdania, że dzieci cudzoziemskie ze względu na nieznajomość języka polskiego lepiej skierować do klas niższych (najczęściej I–III). Występowanie różnicy wieku utrudnia wówczas i tak trudne, kontakty rówieśnicze oraz powoduje poczucie wyalienowania, którego efektem może być m.in. przedwczesne opuszczanie systemu edukacji przez tę grupę uczniów.

*

Dr Katarzyna Szostak – Król, absolwentka Instytutu Slawistyki Polskiej Akademii Nauk, językoznawczyni, nauczycielka języka polskiego w szkole podstawowej. Realizatorka szkoleń, projektów, konkursów z zakresu edukacji międzykulturowej w oparciu o autorskie programy edukacyjne; autorka lub współautorka wielu publikacji o charakterze edukacyjnym, ostatnio, razem z Agnieszką Suchowierską, napisały polsko-ukraińską książkę powitalną „Na dobry początek” (z tłumaczeniem Kseni Charczenko).