Czy grożą nam epidemie chorób zakaźnych?
Szczepionki i NOP-y, czyli Niepożądane Odczyny Poszczepienne to w ostatnim czasie gorące i stale obecne tematy w przestrzeni publicznej. Lekarze podejmujący decyzję o szczepieniu, obserwują, na co dzień w swojej pracy obawy i wątpliwości pacjentów. Zwykle wynikają one z informacji znalezionych w internecie, często nieprawdziwych, czy pseudonaukowych.
Aby przybliżyć Państwu temat szczepień rozmawiamy z dr Mariuszem Leszczyńskim, lekarzem kierującym oddziałem pediatrycznym RSS „Latawiec” w Świdnicy oraz dr Pauliną Węgrzyn – pediatrą oddziału.
Jak ważne w profilaktyce zachorowań są szczepienia?
Szczepienia są bardzo ważne, bo dzięki nim pobudzamy układ odpornościowy do „pracy”, czyli do wytworzenia swoistych przeciwciał oraz komórek pamięci immunologicznej, które zapewniają długotrwały efekt ochronny szczepienia i pozwolą w przyszłości szybciej zwalczyć chorobotwórczy patogen. W ogólnym zarysie zasada działania szczepionek polega na imitowaniu naturalnej infekcji po to, żeby nauczyć układ odpornościowy osoby szczepionej radzenia sobie z prawdziwą infekcją. Uzyskanie odporności nabytej w wyniku szczepienia jest znacznie bezpieczniejsze niż w następstwie „naturalnego” zachorowania.
Czy na oddział trafiają dzieci, które nie były szczepione a np. zachorowały na odrę lub inną chorobę zakaźną?
Zachorowania na choroby zakaźne, przeciwko którym prowadzone są masowe szczepienia, występują względnie rzadko tylko z powodu zaszczepienia dużego (>90—95%) odsetka dzieci i dorosłych. Kiedy odsetek ten się zmniejsza, a chorobotwórcze patogeny nie zostały wyeliminowane ze środowiska, znacznie wzrasta ryzyko zachorowania osób nieszczepionych. W związku z tym mogliśmy ostatnio usłyszeć doniesienia o nowych przypadkach zachorowań na rzadko obecnie spotykane choroby np. odrę, co najprawdopodobniej jest związane z brakiem szczepień w niektórych populacjach oraz dużą migracją ludności. Z uwagi na ograniczoną możliwość izolacji pacjentów z tego typu chorobami zakaźnymi, bardziej wyspecjalizowanym ośrodkiem jest Klinika Pediatrii i Chorób Infekcyjnych we Wrocławiu, pod kierownictwem prof. Leszka Szenborna. W naszym oddziale w ostatnim czasie nie zanotowaliśmy przypadków odry, ale zdarzały się przypadki pneumokokowych i meningokokowych zapaleń opon mózgowo – rdzeniowych, dodatkowo na oddział trafiały dzieci z pneumokokowym zapaleniem płuc, a także z nieżytem żołądkowo – jelitowym wywołanym przez rotawirusy u dzieci nieszczepionych na te choroby.
Niepożądany odczyn poszczepienny (NOP) posiada definicję prawną (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2010 r. w sprawie niepożądanych odczynów poszczepiennych oraz kryteriów ich rozpoznawania (Dz. U. 2010 nr 254 poz. 1711), zgodnie, z którą jest to każde zaburzenie stanu zdrowia związane ze szczepieniem, które wystąpiło w okresie 4 tygodni po podaniu szczepionki (wyjątek szczepienie BCG).
U niektórych osób po podaniu szczepionki możemy spodziewać się reakcji odczynowej, czyli nadmiernej, ale naturalnej i nieprowadzącej do zaburzeń stanu zdrowia odpowiedzi układu immunologicznego na składniki szczepionki, która może się przejawiać m.in. obrzękiem, bolesnością, zaczerwienieniem w miejscu wkłucia lub odczynem typowym dla danej szczepionki. Odczyn poszczepienny zależy od rodzaju podanej szczepionki, jej składu oraz indywidualnej reakcji osoby szczepionej.
W Polsce jeden NOP występuje średnio raz na 10 000 podanych dawek szczepionek. Częstość jego występowania zależy od rodzaju szczepionki. Ciężkie NOP występują niezwykle rzadko a w ciągu ostatnich 20 lat nie odnotowano zgonu związanego przyczynowo ze szczepieniem.
W ostatnich latach w Polsce zgłaszanych i rejestrowanych jest około 2-3 tys. przypadków NOP. W stosunku do liczby wykonywanych każdego roku szczepień, liczba zgłoszeń dotyczących działań niepożądanych szczepionek jest niewielka. Do najczęściej występujących łagodnych objawów niepożądanych należą: ból, zaczerwienie, obrzęk w miejscu podania, gorączka, reakcje alergiczne w postaci wysypki lub pokrzywki, wymioty, biegunka, osłabienie, zmęczenie, pobudzenie, niepokój. Są niegroźne i ustępują samoistnie najczęściej po 1-3 do 7 dni.
Czy obawy rodziców przed szczepieniem dzieci są zasadne, z czego one wynikają?
Obawy rodziców najczęściej dotyczą bezpieczeństwa stosowanych szczepionek. Jest to także strach przed NOP. Niestety w ostatnim czasie pojawiło się wiele mitów związanych z tematem szczepień. Nowoczesne szczepionki są zdecydowanie bezpieczniejsze niż te, które stosowano w przeszłości.
W procesie rejestracji szczepionki, czyli wystąpieniu o dopuszczenie jej do obrotu, wytwórcy przedstawiają dokumentację. Zawiera ona szczegółowy opis procesu wytwarzania szczepionki, dane dotyczące badań jakościowych oraz wyniki badań klinicznych gdzie oceniano bezpieczeństwo i skuteczność produktu. Oceniane są wszystkie składniki szczepionki – zarówno substancja czynna, jak i substancje pomocnicze. Dokumentacja zawiera również wyniki badań stabilności szczepionki przez cały okres jej dostępności na rynku (okres ważności określonej serii szczepionki wynosi zwykle 2-3 lata), gdzie sprawdzana jest moc oraz bezpieczeństwo produktu. Eksperci dokładnie sprawdzają zgodność przedstawionej dokumentacji z restrykcyjnymi wytycznymi Farmakopei Europejskiej, Europejskiej Agencji Leków oraz Światowej Organizacji Zdrowia. Na podstawie danych dotyczących profilubezpieczeństwa danej szczepionki oceniany jest stosunek spodziewanych korzyści do możliwych do przewidzenia zagrożeń związanych z jej zastosowaniem. Wykorzystywane są dodatkowe informacje z Europejskiego Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób (European Centre for Disease Prevention and Control, ECDC) i amerykańskiej Agencji Żywności i Leków (FDA). Proces rejestracji szczepionek jest obecnie bardzo rygorystyczny i czasochłonny. Ocena trwa 210 dni. Jednak w międzyczasie wytwórca jest zobligowany do wyjaśniania wielu kwestii i przedstawienia dodatkowych informacji, dlatego w praktyce cały proces prowadzony np. w EMA może trwać nawet 1-1,5 roku.
Jak przekonać tych rodziców, którzy nie chcą dzieci szczepić?
Do każdego z rodziców należy podejść indywidualnie w zależności od obaw związanych ze szczepieniem. Podstawowymi argumentem jest bezpieczeństwo szczepień, rzadkie występowanie poważnych NOP oraz główna korzyść wynikająca ze szczepienia – czyli ochrona przed zachorowaniem oraz możliwość uchronienia dziecka przed wieloma powikłaniami chorób zakaźnych.W rozmowach z rodzicami warto podkreślić, że podejmując decyzję o niezaszczepieniu dziecka, oprócz konsekwencji prawnych, narażają na niebezpieczeństwo wystąpienia choroby zakaźnej oraz jej powikłań nie tylko swoje dziecko, ale również inne dzieci, które nie zostały zaszczepione ze względu na zbyt młody wiek lub ze względu na przeciwwskazania (np. zaburzenia układu odporności).
Czy szczepienie obowiązkowe jest tym samym co szczepienie przymusowe?
Jedynym szczepieniem przymusowym w Polsce było szczepienie przeciw ospie prawdziwej stosowane w czasie epidemii we Wrocławiu w 1963 roku. Szczepienie obowiązkowe nie jest równoznaczne ze szczepieniem przymusowym – zdarza się, zwłaszcza w przekazie medialnym, że pojęcia te są utożsamiane. Na podstawie art. 36 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, możliwe jest zastosowanie szczepień przymusowych, ale tylko w stosunku do osoby, u której podejrzewa się lub rozpoznaje chorobę szczególnie niebezpieczną i wysoce zakaźną („łatwo rozprzestrzeniająca się, o wysokiej śmiertelności, powodująca szczególne zagrożenie dla zdrowia publicznego i wymagająca specjalnych metod zwalczania, w tym cholera, dżuma, ospa prawdziwa, wirusowe gorączki krwotoczne”). Nie dotyczy to więc realizacji szczepień obowiązkowych.
Z czego wynika obowiązek szczepień w Polsce?
Szczepienia ochronne w Polsce wykonywane są w oparciu o ustawę z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. 2016 poz. 1866), zgodnie z którą osoby przebywające na terytorium Polski są obowiązane do poddawania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym. Szczepienia obowiązkowe realizowane są wśród wszystkich osób do 19 roku życia oraz u osób dorosłych szczególnie narażonych (np. studentów medycyny). Szczepienia obowiązkowe są finansowane z budżetu Ministerstwa Zdrowia. Uodpornienie wysokiego odsetka osób, najczęściej ponad 90% uruchamia mechanizm odporności zbiorowiskowej, który gwarantuje zahamowanie krążenia drobnoustroju i ochronę osób nie tylko zaszczepionych, lecz również tych, które z jakichkolwiek powodów nie zostały zaszczepione. W populacji dzieci zawsze będzie kilka procent chorujących przewlekle, które nie mogą być szczepione, bo dla nich niektóre szczepienia byłyby niebezpieczne z uwagi na istniejące u nich przeciwwskazania lub nieskuteczne ze względu na rodzaj choroby lub leczenia. Są także dzieci, które ze względu na swój wiek są za małe, aby je zaszczepić. Jeżeli prowadzone są powszechne szczepienia, dzieci które nie mogą być zaszczepione, mają ochronę pośrednią wynikającą właśnie z odporności zbiorowiskowej. Są więc bezpieczne, ponieważ otaczają je zaszczepieni koledzy. Jeżeli liczba wykonanych szczepień spadnie poniżej określonego poziomu, właściwego dla danej choroby, to ta ochrona nie będzie skuteczna. Zjawisko odporności zbiorowiskowej stanowi społeczne uzasadnienie obowiązku szczepień.
Kto jest odpowiedzialny za egzekwowanie obowiązku szczepień?
Obowiązek poddania się szczepieniom ochronnym wynika z przepisów ustawowych, a uchylanie się od tego obowiązku prowadzi do wszczęcia postępowania egzekucyjnego, którego rezultatem docelowym ma być poddanie dziecka obowiązkowym szczepieniom ochronnym przeciw wskazanym chorobom. Interpretacja ta jest zgodna z wyrokiem NSA z dn. 01.08.2013 r. Podstawą prawną prowadzenia egzekucji administracyjnej jest art. 26 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (u.p.e.a.). Na opiekunów dziecka może być nałożona grzywna w celu przymuszenia do wykonania obowiązku (art. 119 § 1 u.p.e.a.). Grzywna ta ma na celu zmotywowanie rodzica do poddania jego dziecka szczepieniom obowiązkowym. Głównym celem postępowania wobec osób uchylających się od obowiązku szczepień (rodziców/opiekunów w przypadku dzieci) jest uzyskanie świadomej zgody na szczepienie. Wszystkie strony postępowania (lekarz prowadzący, Państwowa Inspekcja Sanitarna i Wojewoda) są przede wszystkim zainteresowane edukacją i przekonywaniem rodziców i opiekunów dzieci o korzyściach płynących ze szczepień. Postępowanie egzekucyjne stosowane jest w przypadku uporczywego uchylania się przez nich od obowiązku poddawania dzieci szczepieniom ochronnym i jest poprzedzone szczegółowym pouczeniem tych osób o podstawie prawnej podjęcia czynności egzekucyjnych oraz o przysługujących im środkach odwoławczych w trakcie postępowania egzekucyjnego.
O ODDZIALE DZIECIĘCYM SZPITALA „LATAWIEC”:
Do dyspozycji pacjentów jest 21 łóżek, 6 sal dla matki z dzieckiem, 4 sale ogólne oraz 2 sale intensywnego nadzoru, wyposażone w sprzęt do monitorowania podstawowych funkcji życiowych. W trakcie pobytu na oddziale jeden z opiekunów może być obecny przy dziecku przez całą dobę. Obecnie w oddziale pracuje 4 lekarzy specjalistów i 5 lekarzy rezydentów plus lekarze dyżurujący ( specjaliści w zakresie pediatrii).
WIĘCEJ o oddziale dziecięcym znajdą Państwo na stronie - www.szpital.swidnica.pl/oddzialy/oddzial-dzieciecy/
Regionalny Szpital Specjalistyczny "Latawiec"
ul. Leśna 27-29
tel. 74 85 83 732
www.szpital.swidnica.pl
ZACHĘCAMY DO LEKTURY INNYCH ARTYKUŁÓW:
1/ Co kobiety powinny wiedzieć o oddziale ginekologiczno położniczym Szpitala Latawiec? http://doba.pl/dsw/artykul/co-kobiety-powinny-wiedziec-o-oddziale-ginekologiczno-polozniczym-szpitala-latawiec-/18763/15
2/ Co w ofercie Zakładu Diagnostyki Obrazowej i Radiologii Szpitala LATAWIEC? http://doba.pl/dsw/artykul/co-w-ofercie-zakladu-diagnostyki-obrazowej-i-radiologii-szpitala-latawiec-/19253/15
3/ Co warto wiedzieć o Laboratorium Szpitala LATAWIEC?
http://doba.pl/dsw/artykul/co-warto-wiedziec-o-laboratorium-szpitala-latawiec-/19771/15