Borelioza - inwazyjna choroba XXI wieku

Życie i praca na wsi zwiększa ryzyko kontaktu człowieka z kleszczami, które są nosicielami wielu groźnych chorób. Najgroźniejszą z tych chorób jest borelioza, która jest najczęściej występującą chorobą zawodową wśród rolników.

Kleszcze są niewielkimi stawonogami zaliczanymi do pajęczaków. Ich rozmiary wahają się od 1 do 5mm, w zależności od fazy życia. Kleszcze przechodzą trzy fazy rozwojowe: larwy, poczwarki oraz stadium dojrzałe. W każdej fazie żywią się tylko raz, zawsze wybierając innego żywiciela. Larwy kleszczy wylęgają się wiosną, żerując głównie na małych gryzoniach i ludziach. Napojona krwią larwa odpada od ofiary i w ciągu około 35 dni, przeobraża się w poczwarkę, czyli stadium zimujące. Dalszy rozwój następuje dopiero na wiosnę, gdzie żerowanie trwa do 5 dni już na większych zwierzętach (lisach, zającach czy psach) i następuje ponowne przeobrażenie się, tym razem już w dorosłego osobnika. Kleszcze masowo pojawiają w październiku oraz listopadzie, atakując wówczas większe zwierzęta – sarny, jelenie a także ludzi. Dorosły kleszcz jest bardzo niebezpieczny dla zdrowia ludzi, zwierząt domowych oraz gospodarskich.Kleszcze żerują na ponad 300 gatunkach ssaków i ptaków.

Do zakażeń boreliozą i innymi chorobami odkleszczowymi dochodzi poprzez:

- ukąszenie przez zakażonego kleszcza,

- spożycie surowego mleka lub mięsa zakażonej krowy, kozy, owcy,

- kontakty seksualne,

- rzadko przez rany na skórze.

Borelioza (krętkowica kleszczowa) to groźna choroba zakaźna atakująca wiele narządów. Przebiega wieloetapowo, a każda faza ma inne objawy. Wywołują ją bakterie zaliczane do krętków, przenoszone przez kleszcze z rodzaju Ixodes. Borelioza przebiega w fazie wczesnej, trwającej do kilku tygodni od zakażenia oraz późnej, mogącej trwać latami. U różnych osób choroba może przebiegać odmiennie. Wszystkie niepokojące objawy należy niezwłocznie zgłaszać lekarzowi. Krętki boreliozy atakują układ nerwowy (penetrują płyn mózgowo-rdzeniowy, mózg i opony mózgowo-rdzeniowe), wpływając tym na zachowanie zarażonej osoby - często więc borelioza bywa mylona z chorobami psychicznymi, nerwicą, reumatoidalnym zapaleniem stawów, wadami serca, stwardnieniem rozsianym czy też chorobą Alzheimera. Tylko rozpoznany rumień wędrujący potwierdza zakażenie i jest podstawą do rozpoczęcia leczenia. W wielu przypadkach do zdiagnozowania boreliozy konieczne jest wykonanie testów diagnostycznych. Oprócz rumienia we wczesnym stadium boreliozy często występują objawy grypopodobne. Objawem późnej boreliozy jest:

- przedłużający się stan podgorączkowy, dreszcze oraz poty,

- bóle głowy, mięśni i stawów,

- dezorientacja, oszołomienie,

- zmiany nastrojów, depresja,

- zaburzenie snu,

- duszności, kaszel,

- problemy ze słuchem,

- powiększone węzły chłonne,

- powtarzające się bóle brzucha.

Leczenie boreliozy w początkowej i przewlekłej fazie odbywa się z pomocą antybiotyków. Największe szanse na powodzenie wyleczenia istnieją w fazie początkowej, ale również stadium przewlekłe w wielu przypadkach kończy się powrotem do zdrowia. U 30-40% osób zakażonych boreliozą w miejscu ukąszenia pojawia się tzw. rumień wędrujący, będący reakcją organizmu na rozprzestrzeniające się krętki. Pojawia się on kilka dni po ugryzieniu i znika po krótkim czasie. Najczęściej jest to koncentryczna, czerwona plama o średnicy ok. 5cm. Środek rumienia jest bledszy od zewnętrznego obwodu. Zniknięcie rumienia nie oznacza końca choroby a jego pojawienie się jest sygnałem do wizyty u lekarza.

Rumienia nie należy mylić z odczynem, który pojawia się na skórze po ukąszeniu przez kleszcza. Odczyn pojawia się już w momencie przegryzienia skóry i znika po kilku dniach od usunięcia pasożyta i jest to niewielkie zaczerwienienie o jednolitej barwie, bez charakterystycznych kręgów.

Wykrycie boreliozy jest możliwe na kilka sposobów choć postawienie diagnozy nie jest łatwe i jednoznaczne. Do diagnozowania choroby służą testy wykonywane z próbek krwi lub tkanek – Western Blot, ELISA, PCR i PCR RT.

Pomimo rozwoju medycyny, w dalszym ciągu, najlepszą metodą obrony przed boreliozą jest unikanie kontaktu z zakażonymi stawonogami. Oto kilka zasad zmniejszających ryzyko ukąszenia przez kleszcza:

- możliwie szczelne okrywanie ciała (koszule z długim rękawem, długie spodnie, kryte buty i wysokie skarpety oraz nakrycie głowy),

- unikanie siadania na trawie, pniach i konarach zwalonych drzew,

- unikanie spacerów w wysokiej trawie, zaroślach,

- stosowanie zgodnie z instrukcją środków odstraszających kleszcze,

- dokładne sprawdzanie całego ciała po powrocie do domu z terenów na których mogą występować kleszcze.

Jeśli znajdziemy na naszym ciele wbitego w skórę kleszcza, należy go prawidłowo i szybko usunąć:

- jeśli kleszcz wbił się w miejscu trudno dostępnym należy skorzystać z pomocy drugiej osoby,

- chwycić kleszcza tuż przy skórze jak najbliżej główki pęsetą lub specjalnym przyrządem do usuwania kleszczy,

- pociągnąć lekko, ale zdecydowanie i prostopadle do skóry, wyciągając kleszcza

- sprawdzić, czy kleszcz został wyciągnięty w całości (z główką i odnóżami)

- zgnieść kleszcza, wyrzucić oraz dokładnie umyć ręce,

- przemyć miejsce ukąszenia środkiem dezynfekującym i obserwować przez kilka dni, czy nie pojawia się opuchlizna i rumień.

W razie urwania odwłoka, pojawienia się rumienia lub innych niepokojących objawów, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza.

Damian Bartkowski
Specjalista
KRUS PT w Bystrzycy Kłodzkiej