Młyn Szpitalny w Bielawie

Bielawa jako osada na początku ulokowała się w dolnej części miejscowości (rejon ul. Piławskiej) nad potokiem wymienionym na mapie Ludwika Wilhelma Reglera z okresu 1764- 1770 pod nazwą Rote Wasser (Czerwony Potok, Rdzawa). Jak pokazuje historia później nazwa potoku została zmieniona na Weissbach (Bielawica).

Na mapie Reglera widać jedynie fragment miejscowości, a już na takim małym kawałku widać gęstą sieć stawów wzdłuż dzisiejszej ul. Wojska Polskiego. Podmokłe tereny, na których zakładano stawy występowały w Bielawie ze względu na teren górski miejscowości, która wije się dolinami. Z chwilą kiedy osada rozrastała się w górę potoku pod ówczesną nazwą Rote Wasser (Czerwony Potok) napotkała opór w postaci największych terenów bagiennych występujących w okolicach dzisiejszego placu Kościelnego. Tutaj jest także obniżenie terenu, gdzie woda gromadziła się w postaci rozlewiska. Były to stawy do spiętrzania wody służącej do napędu młyńskich kół lub stawy płytkie do zbierania lodu na potrzeby browaru "Zur Bergbrauerei" (Górski Browar, ul. Legionów 4) i browaru „Zum Tümpel” (Nad Sadzawką, ul. Mała 3a).

 W rejonie dzisiejszego placu Kościelnego nie rozwinęło się osadnictwo rolne. Widać to szczególnie w układzie parcelacji zabudowy tej cześci Bielawy. Osadnictwo rolne takie jak w dolnej części Bielawy ulokowało się za to powyżej placu Kościelnego wzdłuż dzisiejszej ul. Ludwika Waryńskiego. Układ zabudowy okolic placu Kościelnego, który był bagienny, z czasem meliorowano i powstawały tutaj zakłady przemysłowe. Jeden z pierwszych w tej okolicy to zakład Andretzkiego (ul. Piastowska 60) czy olejarnia Carla Sigismunda Hilberta (ul. Ludwika Waryńskiego 26).

Powyżej placu Kościelnego w stronę Gór Sowich ciągnął się potok Weissbach (Bielawica). Prawdopodobnie rozlewisko w okolicach dzisiejszego placu Kościelnego spowodowane napływem wody potoku Bielawica z czasem regulowano tak, że dwa potoki Czerwony Potok i Bielawica zostały połączone (rejon ul. Górskiej). W tym momencie uznawano, że Bielawica przepływa przez całą Bielawę wpadając w Dzierżoniowie do rzeki Piława, a Czerwony Potok uznano za dopływ Bielawicy. W Bielawie na całym biegu potoku Bielawica powstawały młyny wodne. Było ich w różnym czasie około 30.

Jednym ze starszych młynów wodnych w Bielawie jest wodny młyn zbożowy Hospital-Mühle (wcześniej: Spitalmühle) przy ul. Piławskiej 35 (Peilauerstraße 12). Młyn szpitalny pracował pierwotnie na potrzeby dzierżoniowskiego szpitala Augustianów przy domu zakonnym obok kościoła Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny (ul. Klasztorna). Zabudowania młyna pojawiają się na mapie Augusta Sadebecka, przedstawiającej plan bitwy pod Dzierżoniowem z 1762 r. Młyn należał administracyjnie do Uciechowa (Bertholsdorf), a włączony do gminy Bielawa w 1897 r. Wówczas młyn ten pod nazwą ówczesną Spitalmühle na mapie zaznaczony jest przy potoku Rothwasser (Czerwony Potok). W pierwszej dekadzie XX w. właścicielem tego młyna był Reinhold Kasper, a kolejnym młynarzem był Julius Henkel. Przed młynem znajdują się ślady dawnego stawiska młyńskiego do spiętrzania wody. Woda do niego wpływała z potoku. Od stawiska do budynku młyńskiego gdzie znajdowało się koło młyńskie biegł podziemny kanał wodny. W latach 20. XX w. budynek mieszkalny został przebudowany, a przebudowy dokonał miejscowy mistrz budowlany Walter Pauls. W 1929 r. budynek dawnego, nieczynnego już młyna należał do miasta. Wówczas po przebudowaniu przygotowano w nim siedem mieszkań dla najuboższych. Po 1945 r. młyn już nie funkcjonuje.

Zapraszamy

 dr Rafał Brzeziński
Władysław Rogowski

Wiele ciekawych artykułów i filmów dotyczących historii Bielawy znajdziecie Państwo na stronie: https://www.facebook.com/bielawaprzewodnik/