Polska riposta

W tym roku obchodzimy 160. rocznicę powstania styczniowego. W największym zrywie niepodległościowym wzięło udział ponad 200 tysięcy Polaków. Choć powstanie upadło, okupione  śmiercią kilkudziesięciu tysięcy uczestników, spowodowało wzrost sympatii do naszego narodu i polskich aspiracji niepodległościowych na arenie międzynarodowej.

Powstanie styczniowe. Wybuchło 22 stycznia 1863 roku. Było narodowym zrywem skierowanym przeciwko Imperium Rosyjskiemu. Wybuchło w czasie stanu wojennego wprowadzonego przez władze carskie. Walki trwały piętnaście miesięcy do jesieni 1864 r.

Chociaż do wcześniejszego chronologicznie powstania listopadowego (1830-31) Polacy przystąpili, dysponując regularną armią z generalicją zaprawioną w bojach wojen napoleońskich, to właśnie powstanie styczniowe było największym zrywem narodowym, na który złożyło się ponad 1200 potyczek i około 100 większych bitew. Wzięło w nich udział ponad 200 tysięcy powstańców, skupionych w licznych oddziałach.

Narastająca rusyfikacja i łamanie prawa wywoływały opór społeczny i powodowały zakładanie tajnych organizacji patriotycznych i spiskowych. Do aktywizacji niepodległościowych działań pobudziła Polaków m. in. klęska Rosji w wojnie krymskiej. Niestety, kolejne manifestacje w narodowe rocznice były krwawo pacyfikowane. W 1861 r. wprowadzono nawet stan wojenny, najpierw na Litwie, później w Królestwie Polskim. Zapowiedziano też pobór do carskiego wojska, który miał objąć 12 tys. mężczyzn związanych z organizacjami konspiracyjnymi radykalnego obozu Czerwonych. Tymczasem po powstaniu listopadowym z 200 tys. Polaków wcielonych do rosyjskiej armii wrócił do domu tylko co dziesiąty.

W 1862 r. powstał Centralny Komitet Narodowy, który zapowiedział reformy społeczne, powołał policję, zaczął zbierać podatki przeznaczone na zakup broni. Działaniami powstańczymi kierowali dyktatorzy powoływani przez Rząd Narodowy wyłoniony z Centralnego Komitetu Narodowego. Byli to kolejno: Ludwik Mierosławski – pierwszy dyktator powstania styczniowego, Marian Langiewicz – generał powstania styczniowego i Romuald Traugutt, którego stracono na stokach warszawskiej Cytadeli. Powstańcze struktury konspiracyjne stały się wzorem dla polskiego Państwa Podziemnego w czasie II wojny światowej.

Rosyjska przewaga militarna, terror, publiczne egzekucje, rzezie ludności cywilnej i brak zainteresowania zrywem wśród dużej część chłopów przyczyniły się do upadku powstania. W walkach zginęło kilkadziesiąt tysięcy powstańców, jeszcze więcej zesłano na katorgę za Ural. Żywioł polski na dawnych Kresach został zdecydowanie osłabiony. W 1867 r. zniesiono autonomię Królestwa Polskiego, językiem urzędowym i wykładowym w szkołach stał się rosyjski. Konfiskowano majątki klasztorne i szlacheckie, wystawiając je na licytację.

Odpowiedzią na terror Rosji był polski program pracy organicznej. Skoncentrował działalność Polaków na gospodarce i w nowoczesnych, masowych partiach politycznych. To właśnie Polska Partia Socjalistyczna z Józefem Piłsudskim, dla którego powstanie styczniowe było impulsem antycarskiej aktywności oraz Narodowa Demokracja z Romanem Dmowskim na czele, doprowadziły ostatecznie do odzyskania niepodległości w 1918 r.

Należy podkreślić, że powstanie nie doczekało się żadnej konkretnej zagranicznej pomocy, nie licząc sporej ilości oświadczeń politycznych i apeli do Rosji w sprawie rozwiązania „kwestii polskiej”. Zaborca konsekwentnie je lekceważył lub odrzucał, posuwał się nawet do gróźb. Spowodowało jednak wzrost sympatii do Polaków i ponowne pojawienie się zagadnienia polskich aspiracji do niepodległości na arenie międzynarodowej.

Powstanie odcisnęło trwały ślad w polskiej sztuce. Stało się ważnym motywem w literaturze (m.in.: Eliza Orzeszkowa „Nad Niemnem”, Maria Dąbrowska „Noce i dnie”, Stefan Żeromski „Wierna rzeka”; poezja Cypriana Kamila Norwida – np. „Fortepian Szopena”), malarstwie (m.in.: Artur Grottger – cykle „Polonia” i „Lithuania”, Maksymilian Gierymski „Patrol powstańczy”, Jan Matejko „Polonia – Rok 1863”) czy muzyce (opera Stanisława Moniuszki „Straszny dwór”).

Przygotował: Arnold Kordasiewicz

 Józef Piłsudski odznacza na stokach Cytadeli weteranów powstania styczniowego orderem krzyża Virtuti Militari. Niepodległej Polski doczekało 3644 powstańców, 1921 r.

UM Piława Górna