Posiedzenie Komisji Kultury i Środków Przekazu poświęcone sytuacji prasy lokalnej w Polsce

13 kwietnia br. odbyło się posiedzenie Komisji Kultury i Środków Przekazu, poświęcone sytuacji prasy lokalnej w Polsce. Jego uczestnicy podkreślali, że potrzebne są rozwiązania systemowe, dzięki którym prasa lokalna będzie miała szanse nie tylko na rozwój, ale także na zachowanie swojej niezależności.

Kondycję finansową prywatnych wydawców prasy lokalnej przedstawiła dr Jolanta Dzierżyńska-Mielczarek z Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach. Podkreśliła, że ich sytuacja ekonomiczna nigdy nie była łatwa. Na obecny jej stan wpływa przede wszystkim konkurencja z mediami cyfrowymi, internetem, zmniejszająca się liczba czytelników i drastycznie malejące wpływy z reklam. Jej zdaniem tylko samowystarczalność ekonomiczna wydawcy gwarantuje niezależność i swobodę w prezentowaniu treści i prowadzeniu własnej polityki wydawniczej.

Dr Jolanta Dzierżyńska-Mielczarek zwróciła uwagę, że prasa lokalna stanowi nie tylko ważny element systemu medialnego, ale także ładu demokratycznego. Poinformowała, że 1/3 tytułów prasowych to lokalne dzienniki, tygodniki czy pisma samorządowe. Z przedstawionej przez nią analizy sytuacji ekonomicznej 23 wydawców prasy lokalnej wynika, że w latach 2010−18 dochody ze sprzedaży najbardziej znanych tygodników zmalały o 1/3, pozostali wydawcy zaś ponoszą straty. Dr Jolanta Dzierżyńska-Mielczarek oceniła, że spadek rentowności wszystkich wydawców tygodników lokalnych oznacza dla jednych koniec inwestycji, a dla innych konieczność rezygnacji z działalności wydawniczej. Jej zdaniem bez systemowej pomocy ze strony państwa prasa lokalna będzie „schyłkowym biznesem”.

„Rola prasy lokalnej jest nie do zastąpienia, bo ta jako jedyna – w przeciwieństwie do prasy samorządowej − może mieć bezpośredni wpływ na to, co dzieje w lokalnej społeczności. Odgrywa ogromną rolę opiniotwórczą” – podkreślił redaktor naczelny „Rzeczpospolitej” i prezes zarządu Izby Wydawców Prasy Bogusław Chrabota. Jego zdaniem największe problemy, jakie napotyka prasa lokalna, to konkurencja ze strony prasy samorządowej, a także nadużywanie stosowania art. 212 kodeksu karnego (karne ściganie za zniesławienie) wobec jej dziennikarzy. Bogusław Chrabota za niezbędne działania uznał wsparcie finansowe prasy lokalnej poprzez włączenie mechanizmów pomocy systemowej, np. w zakresie druku czy dystrybucji, korzystnych regulacji podatkowych, a przede wszystkim wyłączenie na poziomie ustawowym możliwości posiadania mediów przez władze publiczne.

Przedstawiciele wydawców prasy lokalnej: Dominik Księski („Tygodnik Pałuki i Ziemia Mogileńska”), Arkadiusz Gruchot („Nowiny Raciborskie”) i prezes Stowarzyszenia Gazet Lokalnych Ryszard Pajura podkreślali, że jej istotę stanowi niezależność, której źródłem jest samowystarczalność ekonomiczna, oparta na dochodach ze sprzedaży i reklam. Prasa lokalna zasługuje, ich zdaniem, na docenienie, bo stanowi jeden z ważniejszych elementów suwerenności informacyjnej, filar samorządu lokalnego, rozumianego jako wspólnota mieszkańców. Zgodzili się z opinią, że samowystarczalność ekonomiczna wydawców lokalnych gwarantuje ich niezależność. Wskazywali, że muszą sobie radzić z ogromną konkurencją, jaką jest prasa samorządowa, którą określali mianem „prasa władzy”. Samorządy bowiem realizują politykę informacyjną za pomocą swoich mediów, utrudniając prasie lokalnej dostęp nie tylko do informacji, ale też do reklamodawców. To wpływa z kolei na kondycję finansową wydawnictw lokalnych, która – jak podkreślali wydawcy – bardzo podupadła w okresie pandemii. Wskazywali na potrzebę zmian systemowych, które mogłyby pomóc w ich działalności. Jako przykłady takich rozwiązań podawali m.in. wyłączenie − w prawie prasowym – samorządów spośród wydawców prasy i pozostawienie im możliwości wydawania np. biuletynów informacyjnych, a także ograniczenie prawa do druku reklam w wydawnictwach samorządowych. Oczekiwaną systemową pomocą byłoby również, zdaniem wydawców, objęcie ich projektami stałymi Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, aby umożliwić im aplikowanie o dotacje. 

O poparcie zmian w prawie prasowym, zabraniających gminom, powiatom, województwom i ich jednostkom administracyjnym wydawania prasy, apelował do senatorów dyrektor generalny Izby Wydawców Prasy Marek Frąckowiak. Wskazał również na pilną potrzebę wykreślenia art. 212 z kodeksu karnego, jako narzędzia zastraszania dziennikarzy, co, według niego, szczególnie dotyka ich w małych, lokalnych społecznościach. Zaapelował także o systemowe wsparcie finansowe czy techniczne, np. w zakresie dystrybucji, co pozwoliłoby podnieść się rynkowi prasy po zapaści pandemicznej, rozwinąć jej rynek i stymulować rozwój kultury lokalnej.

Z danych Biblioteki Narodowej, które przytoczył Sekretarz Stanu w Ministerstwie Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu Jarosław Sellin, wynika, że w 2019 r. w Polsce wydawano 926 tys. tytułów prasy lokalnej (o 70 mniej niż w 2018 r.), z czego m.in. 40% to tygodniki, 27% miesięczniki, a zaledwie 3,5 % − dzienniki. Jak powiedział, „plaga” wydawania prasy przez samorządy rozpoczęła się na przełomie XX i XXI w. Odnosząc się do postulowanego zakazu prowadzenia takiej działalności, wiceminister kultury wyraził obawę o jego sprzeczność z ust. 2 art. 54 konstytucji, który stanowi, że koncesjonowanie prasy jest zakazane. Za kwestię do rozważenia uznał natomiast ograniczenie prawa do zamieszczania reklam w wydawnictwach samorządowych. Poinformował również, że do usunięcia art. 212 z kodeksu karnego negatywnie odnosi się i odnosił już w kilku poprzednich rządach resort sprawiedliwości, uznając, że zwykły obywatel może z niego korzystać, broniąc się przed zniesławieniem.

Przewodnicząca komisji senator Barbara Zdrojewska wyraziła opinię, że przepis ten jest nadużywany i senatorowie postarają się – jak to określiła - znaleźć dobrą drogę legislacyjnego wyjścia z tej sytuacji. Wyraziła także poparcie dla wprowadzenia rozwiązań systemowych, które pomogą prasie lokalnej, pełniącej w jej ocenie ważną rolę opinio- i kulturotwórczą.

Centrum Informacyjne Senatu